Pepuk/Pepug kuşu efsanesi, özellikle Dersim (Tunceli) yöresinde bilinen, Kürt-Alevi halk kültüründe derin yeri olan hüzünlü ve mistik bir halk hikâyesidir. Pepuk/Pepug, hem bir kuşun adı hem de bu kuşa dönüşen trajik bir karakterin adıdır. İşte detaylar:
🕊️ Pepuk/Pepug Kimdir?
Pepuk ya da Pepug, Alevi Kürt mitolojisinde iki kardeşin (kimi versiyonlarda abi-kardeş, kimi versiyonlarda abi-kız kardeş ya da iki âşık) yaşadığı yasak bir aşk veya ayrılıkla sonuçlanan bir dramı anlatır. Hikâyenin sonunda bir karakter, yaşadığı acıya dayanamayıp bir kuşa dönüşür — bu kuş da halk arasında “pepuk” ya da “pepug kuşu” olarak adlandırılır.
📜 Hikâyenin Özeti:
Farklı varyasyonları olsa da en yaygın anlatı şöyledir:
- Bir kız ve erkek kardeş, birbirlerinden küçük yaşta ayrılırlar. Uzun yıllar geçer, birbirlerini tanımaz hale gelirler.
- Yetişkin olduklarında birbirlerine âşık olurlar, ancak kardeş olduklarını sonradan öğrenirler.
- Bu gerçekle yüzleşince, büyük bir vicdan azabı ve üzüntü yaşarlar.
- Kimi versiyonlarda, biri veya her ikisi dağa çıkar, kaybolur; kimi anlatımlarda ise Tanrıya yakarırlar, “bu acıya dayanamıyoruz, bizi insan olmaktan çıkar” derler.
- Bunun üzerine, bir kuşa dönüşürler ve bu kuş “pepuk” olarak anılır.
- Pepuk kuşu, gece dağlarda acı dolu bir sesle öter: “Pepuuuk, Pepuuuk…” — Bu ses, kayıp kardeşi/âşığı aramanın simgesidir.
🌍 Nerelidir?
Pepuk efsanesi özellikle:
- Dersim (Tunceli) ve çevresi
- Doğu ve Güneydoğu Anadolu
- Kürt-Alevi toplulukları
arasında yaygındır. Zazaca ve Kürtçede anlatılan versiyonları mevcuttur. Zazaca’da “pepuk” kelimesi, bu kuşun ismini belirtirken, aynı zamanda hüzünlü bir çağrı gibi de algılanır.
🎶 Kültürel Yansımalar:
Pepuk hikayesi, Kürt ve Zaza halk müziğinde çokça işlenmiştir. Örnek olarak:
- Metin-Kemal Kahraman’ın “Pepuk” adlı ağıtı
- Aynur Doğan, Mikail Aslan, Şivan Perwer gibi sanatçılar tarafından da yorumlanmış halk ezgileri vardır.
